ਮੁੱਖ ਨੁਕਤੇ:
-
ਜਨਰਲ ਸ਼ਰਮਾ ਦਾ ਦਾਅਵਾ: ਮਿਲਟਰੀ ਓਪਰੇਸ਼ਨਜ਼ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਨੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਮੰਤਵਾਂ ਵਾਲਾ ਕਦਮ ਦੱਸਿਆ।
-
ਫੌਜੀ ਸਲਾਹ: ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।
-
ਨਤੀਜੇ: ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਅਲਗਾਅ ਅਤੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।
-
ਸਵਾਲ: ਜਨਰਲ ਏ.ਐਸ. ਵੈਦਿਆ ਨੇ ਮਿਲਟਰੀ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ?
ਸਾਬਕਾ ਫੌਜ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਵੀ.ਐਨ. ਸ਼ਰਮਾ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ 9 ਜੂਨ 2025 ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ 1984 ਦੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਿਲਟਰੀ ਓਪਰੇਸ਼ਨਜ਼ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਫੌਜ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਏ.ਐਸ.
ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਆਸੀ ਚਾਲ ਸੀ। ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ, ਵਿੱਚ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਮਿਲਟਰੀ ਓਪਰੇਸ਼ਨਜ਼ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਨੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਏਗੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਝਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸਿਆਸੀ ਫੈਸਲਾ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ। ਪਰ, ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੇ ਇਸ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ? ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ, ਖਾਸ ਕਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ, ਦਾ ਦਬਾਅ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੀ।
1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸਥਿਰਤਾ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਗੰਭੀਰ ਖਤਰਾ ਮੰਨਦੀ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੀ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਫੌਜ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ, ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਵਜੋਂ, ਸ਼ਾਇਦ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1985 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ, ਅਤੇ ਉਹ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਸਨ।
ਪਰ, ਮਿਲਟਰੀ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਨੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸਿਆਸੀ ਸਟੰਟ ਸੀ, ਅਤੇ ਫੌਜ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਮਕਸਦ ਲਈ ਨਹੀਂ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ, ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਉਹ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਸੈਂਕੜੇ ਜਾਨਾਂ ਲਈਆਂ, ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾ ਅਲਗਾਅ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਖੁਲਾਸਾ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸੰਵਾਦ ਜਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ ਤਰੀਕੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਸਕਦੇ ਸਨ।
ਜਨਰਲ ਸ਼ਰਮਾ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ-ਫੌਜੀ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸਬਕ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
